Í starfi mínu sem samgönguráherra hef ég lagt ríka áherslu á öryggismál á öllum sviðum samgangna. Vil ég sérstaklega nefna langtímaáætlun um öryggismál sjómanna og nýja löggjöf um rannsóknir sjóslysa. Í fyrsta sinn er nú unnið að úrbótum í öryggismálum sjómanna eftir sérstakri áætlun, sem Alþingi samþykkti sem þingsályktun á síðastliðnu vori. Samkvæmt þeirri áætlun er ráðgert að verja úr ríkissjóði til þessa verkefnis 15 m.kr. á ári, auk þess sem ýmsir hagsmunaaðilar leggja til bæði vinnu og fjármagn. Siglingastofnun Íslands hefur verið falin framkvæmd áætlunarinnar. Það eru hins vegar úrbætur í flugöryggismálum sem ég vil gera grein fyrir að þessu sinni.
Að undanförnu hafa verið miklar umræður um flugöryggismál. Sumt í þeirri umræðu hefur verið málefnaleg og eðlileg gagnrýni. Annað flokkast því miður sem sleggjudómar, sem ekki eru svara verðir, líkt og tíðkast hjá sumum pistlahöfundum fjölmiðlanna. Ég hef látið fara vandlega yfir þá gagnrýni sem fram hefur komið á framkvæmd flugöryggismála og rannsókn flugslysa hér á landi, í þeim tilgangi að draga lærdóm af og standa fyrir aðgerðum sem leitt geta til aukins öryggis, fækkun slysa og aukins trausts almennings á flugi. Af þessu tilefni er nauðsynlegt að upplýsa lesendur Morgunblaðsins um þær fjölþættu aðgerðir sem ég hef sem samgönguráðherra beitt mér fyrir og væntanlegar eru til að treysta sem mest og best framkvæmd flugöryggismála á Íslandi.

Stjórn og eftirlit með flugrekstri
Flugmálastjórn fer, í umboði samgönguráðherra, með framkvæmd flugöryggismála. Jafnframt er flugrekstraraðilum lagðar á herðar skyldur sem varðar öryggi í fluginu undir eftirliti Flugmálastjórnar. Til að undirstrika þær miklu kröfur, sem ráðuneytið gerir til flugrekstraraðila, var leitað samkomulags við Leiguflug Ísleifs Ottesen um að binda endi á flutninga félagsins fyrir ríkið vegna þeirrar hörðu gagnrýni sem félagið varð fyrir í kjölfar flugslyssins í Skerjafirði.

Til að tryggja sem best öryggi í flugi gilda flóknar reglur um heimildir til handa einstaklingum og fyrirtækjum til að reka flugstarfsemi. Hinn 1. október s.l. tóku gildi hér á landi samevrópskar reglur, svokallaðar JAR-OPS reglur, fyrir minni flugrekendur. Er Ísland þar með eitt fyrsta ríkið í Evrópu til að lögfesta þessar reglur fyrir svo litlar vélar.

Ísland er aðili að Alþjóðaflugmálastofnuninni, ICAO, sem gerir formlega úttekt á stjórnun flugöryggismála hér á landi og hvernig Ísland uppfyllir ákvæði stofnsáttmála ICAO um flugmál. Með eftirliti frá ICAO njótum við reynslu og þekkingar sérfræðinga sem starfa á vettvangi ICAO, sem er ein af stofnunum Sameinuðu þjóðanna. Meðal athugasemda stofnunarinnar í nýjustu úttekt hennar á Flugmálastjórn Íslands má nefna að eftirlitsmenn Flugmálastjórnar eru of fáir, að nokkuð skortir á öruggan aðgang Flugmálastjórnar að allri starfsemi sem varðar flugöryggi og að skoðun flugvéla á að vera meira áberandi þáttur í útgáfu lofthæfisskírteina. Á þessu hefur nú verið ráðin nokkur bót með 10 m.kr. viðbótar fjárveitingu á þessu ári og 30 m.kr. á því næsta til flugöryggismála. Ákvæði um aðgang Flugmálastjórnar og aðstöðu til eftirlits eru í frumvarpi til breytinga á loftferðalögum sem ég mælti fyrir á Alþingi í síðustu viku. Frumvarpið hefur það að markmiði að efla flugöryggi og flugvernd á Íslandi. Helstu nýmæli eru:
1. Stóraukið eftirlitsvald og úrræði Flugmálastjórnar.
2. Hert eftirlit með starfsemi flugvalla og flugstöðva.
3. Aukin áhersla á flugverndarmál, t.d. með gerð flugverndaráætlunar.
4. Aukin áhersla á forvarnir með innra gæðastarfi flugrekenda.
5. Aukin úrræði vegna “óláta” um borð í flugvélum.

Rannsókn flugslysa
Rannsóknarnefnd flugslysa, sem er sjálfstæð rannsóknarnefnd, sinnir rannsóknum vegna flugslysa, kannar orsakir þeirra og gerir tillögur til úrbóta. Á síðastliðnu vori vann lagaprófessor fyrir ráðuneytið greinargerð um heimildir ráðherra til afskipta af störfum nefndarinnar. Niðurstaðan var sú að samkvæmt gildandi lögum hef ég, sem samgönguráðherra, enga heimild að gefa nefndinni fyrirmæli, til dæmis um endurupptöku mála. Ég tel hins vegar, meðal annars í ljósi ábendingu ICAO, bæði rétt og skylt að samgönguráðherra hafi rýmri heimildir gagnvart rannsóknarnefnd flugslysa og hef skipað nefnd til að gera tillögur þar að lútandi eins og fram kemur síðar.

Aðgerðir í kjölfar Skerjafjarðarslyss
Vegna hins hörmulega flugslyss sem varð í Skerjafirði 7. ágúst í fyrra var, eins og vænta mátti, hert mjög á eftirliti með fluginu. Til fróðleiks er hér gerð grein fyrir helstu aðgerðum ráðuneytisins eftir að skýrsla rannsóknanefndar flugslysa kom fram:

23.03.2001:
Skýrsla Rannsóknarnefndar flugslysa um flugslysið í Skerjafirði berst ráðuneytinu. Þegar í stað hófst vinna í ráðuneytinu á grundvelli athugasemda, ábendinga og tillagna nefndarinnar.

28.03.2001:
Skipaður er starfshópur til að endurskoða ákvæði loftferðalaga.

28.03.2001:
Auglýsing um að JAR OPS 1 reglur gagnvart flugrekendum minni flugvéla taki gildi 1. október 2001. Gildistöku þessara reglna hafði verið frestað.

05.04.2001:
Ráðherra felur Flugmálastjórn að efla eftirlit með flugrekendum minni flugvéla og láta þá sæta sérstöku eftirliti.
Flugmálastjórn er einnig fyrirskipað að tryggja að tímamörk, sem flugrekendum eru sett með gildistöku auglýsingar um JAR-OPS 1, verði virt. Óskað er eftir áætlun Flugmálastjórnar um það hvernig brugðist verði við tillögum RNF í öryggisátt.

18.04.2001:
Óskað eftir úttekt Alþjóðaflugmálastofnunarinnar (ICAO) á frammistöðu Flugmálastjórnar samanborið við önnur lönd og svæði miðað við úttekt í september 2000.
Óskað eftir úttekt ICAO á starfsaðferðum Rannsóknarnefndar flugslysa.

15.-19.05.2001:
Tveir sérfræðingar ICAO koma til Íslands til að framkvæma úttekt á Rannsóknarnefnd flugslysa. Sérstaklega er farið fram á að skýrsla nefndarinnar vegna flugslyssins í Skerjafirði verði skoðuð.

31.05.2001:
Flugmálastjórn gerir grein fyrir áætlun stofnunarinnar um ráðstafanir í kjölfar flugslyssins í Skerjafirði samkvæmt beiðni ráðuneytisins 5. apríl.
Gerð er tillaga um að fleiri starfsmenn verði ráðnir til eftirlitsstarfa og að auknu fé verði varið til flugöryggismála.

12.06.2001:
Ráðherra fær samþykkt í ríkisstjórn að fjölga starfsmönnum á flugöryggissviði Flugmálastjórnar og veita auknu fé af flugmálaáætlun til flugöryggismála.
Ákveðið er að veita 10 milljónum af flugmálaáætlun árið 2001 og 30 milljónum árið 2002 til verkefnisins.

20.06.2001:
Ráðuneytinu berst áætlun Flugmálastjórnar um viðbúnað og skipulag á starfsemi Flugmálstjórnar á Vestmannaeyjaflugvelli á Þjóðhátíð 2001 eins og ráðuneytið hafði óskað eftir.

25.06.2001:
Ráðuneytinu berst skýrsla ICAO. Þar er staðfest að Flugmálastjórn stenst fyllilega samanburð við önnur lönd, en gerðar tillögur til úrbóta eins og áður er komið fram.
Niðurstaða ICAO vegna Rannsóknarnefndar flugslysa er sú að ekki sé talin ástæða til frekari rannsóknar á slysinu í Skerjafirði 7. ágúst 2000 og skýrsla RNF hafi tekið á öllum þeim atriðum, sem nauðsynleg eru við flugslysarannsóknir, auk þess sem viðeigandi tillögur í öryggisátt hafi verið gerðar.

18.08.2001:
Ráðherra beinir því áliti sínu til Rannsóknarnefndar flugslysa að rétt hljóti að vera að nefndin afli sér nýrra gagna og upplýsinga sem komið hafi í ljós um tilhögun björgunar vegna Skerjafjarðarslyssins og meti hvort ástæða geti verið til endurupptöku málsins hvað það varðar. Nefndin varð við þeirri ábendingu ráðherra.

20.08.2001:
Skipaður er starfshópur til að undirbúa tillögur um öryggi á flugvöllum landsins og semja drög að reglugerð um starfsemi flugvalla.

24.08.2001:
Skipaður er starfshópur til að endurskoða lög um rannsóknir flugslysa.

17.10.2001:
Ráðherra óskar tafarlausra skýringa Rannsóknarnefnar flugslysa á sérstökum vitnisburði kafara.

19.10.2001:
Ráðherra mælir fyrir frumvarpi til laga um breytingu á loftferðalögum.

30.10.2001:
Rannsóknarnefnd flugslysa hafnar vitnisburði kafara í greinargerð til ráðherra.

30.10.2001:
Ráðuneytið sendir Lögreglustjóranum í Reykjavík greinargerð Rannsóknarnefndar flugslysa með ósk um að hún verði tekin til meðferðar við rannsókn málsins hjá lögreglu.

01.- 06.11.2001:
Ráðuneytið óskar eftir og móttekur skýringar Slökkviliðs höfuðborgarsvæðisins á framburði kafaranna.

Flugþing og „flugöryggi í dögun nýrrar aldar“
Með vísan til þess sem að framan er rakið má sjá að ráðuneytið hefur lagt áherslu á að styrkja alla þætti flugöryggismála. Það er von mín að lesendur þessarar greinar átti sig á að allt er gert af hálfu ráðuneytisins til að skapa öryggismálum í flugi trúverðugt umhverfi. Eftir sem áður verður að gæta þess að sofna ekki á verðinum. Við eigum að gera strangar kröfur til ráðuneytis, Flugmálastjórnar, Rannsóknarnefndar flugslysa og ekki síður til flugmanna og flugrekenda. Í byrjun þessa mánaðar var efnt til flugþings undir yfirskriftinni „Flugöryggi í dögun nýrrar aldar“. Þar fjölluðu sérfæðingar, innlendir og erlendir, um þróun og framkvæmd flugöryggismála. Það er von mín að með vandaðri og gagnrýnni umræðu, líkt og þeirri sem fram fór á Flugþingi, hafi okkur auðnast að koma umfjöllun um flugöryggismál á það stig, sem gera verður kröfu til um svo mikilsverðan málaflokk.

(Grein þessi var upphaflega birt í Morgunblaðinu, laugardaginn 24. nóvember s.l.)